Verslag Elite Class Paramedici: CVI, oogaandoening bij Cerebrale Parese

Cerebrale visuele stoornissen

Cerebrale Visuele Stoornissen (CVI) zijn visuele beperkingen die ontstaan door een beschadiging of afwijking in de hersenen. CVI kan voorkomen samen met een verlaagde gezichtsscherpte en/of een gezichtsveldafwijking, maar dit hoeft niet. Dit maakt CVI anders dan veel andere vormen van slechtziendheid waarbij de oorzaak vaak in de ogen of oogzenuw ligt. CVI is de meest voorkomende oorzaak van slechtziendheid bij kinderen. Mensen met cerebrale parese hebben 40-60 % kans op CVI. Bij paralympische sporters met CVI kan dit een grote invloed hebben op hun sportprestaties en dagelijkse functioneren.

Wat is CVI?

CVI beïnvloedt de manier waarop visuele informatie wordt verwerkt door de hersenen. Dit kan leiden tot problemen met onder andere dieptewaarneming en visuele herkenning. Mensen met CVI kunnen bijvoorbeeld moeite hebben met het onderscheiden van objecten in een drukke omgeving, het herkennen van gezichten, of het inschatten van afstanden. Hoewel hun ogen zelf goed kunnen functioneren, wordt de visuele informatie niet goed geïnterpreteerd door de hersenen, wat leidt tot functionele beperkingen.

De ernst van CVI verschilt sterk per individu. Sommigen ervaren slechts lichte problemen, terwijl anderen aanzienlijke beperkingen ondervinden die invloed hebben op zowel hun dagelijkse leven als hun sportprestaties. Omdat CVI een hersengerelateerde aandoening is, kan het samengaan met andere neurologische problemen, zoals motorische beperkingen, leerproblemen of moeite met concentratie en coördinatie.

Hoe herken je CVI?

Het signaleren van CVI is complex, omdat de symptomen per persoon verschillen en niet altijd direct zichtbaar zijn. Vaak valt op dat iemand:

• Moeite heeft met het herkennen van gezichten, zelfs van bekenden met name in een drukke omgeving.
• Problemen ervaart met het onderscheiden van objecten, vooral in een drukke of visueel complexe omgeving.
• Verminderd overzicht heeft en zich slecht kan oriënteren in een onbekende ruimte.
• Visuele informatie trager verwerkt, wat kan leiden tot vertragingen in reacties en besluitvorming.
• Last heeft van visuele vermoeidheid, vooral na langdurig gebruik van de ogen, bijvoorbeeld bij lezen of kijken naar schermen.

Voor paralympische sporters kunnen deze problemen een grote uitdaging vormen, vooral in sporten waar snelle visuele verwerking, ruimtelijke oriëntatie en reactievermogen cruciaal zijn Bijvoorbeeld balsporten, zoals goalball, boccia of para-tafeltennis, maar ooksporten met een hoge snelheid zoals wielrennen of skiën.

Diagnostiek en Behandeling

De diagnose CVI wordt gesteld op basis van van medische voorgeschiedenis, observaties, en specifieke visuele tests. Vaak is er een multidisciplinaire aanpak nodig, waarbij oogartsen, orthoptisten, optometristen neurologen en ergotherapeuten samenwerken om een volledig beeld van het visueel functioneren te krijgen.

Er bestaat geen genezing voor CVI, maar er zijn wel manieren om de impact ervan te verminderen. Belangrijke aanpassingen kunnen zijn:

• Bewustwording / diagnostiek: Kennis dat een beperking verklaard wordt door CVI helpt vaak al enorm. Dit geldt voor de sporter met CVI, maar ook voor zijn of haar omgeving. 
• Omgevingsoptimalisatie: Verminderen van visuele prikkels, zorgen voor goed contrast en aangepaste verlichting.
• Gebruik van hulpmiddelen: Dit kan variëren van een taststok tot digitale hulpmiddelen die informatie visueel toegankelijk weergeven.
• Training en revalidatie: Door middel van het aanpassen van de omgeving en opbouwen van vaardigheden kan iemand leren omgaan met de visuele beperkingen en strategieën ontwikkelen om informatie te verwerken.

CVI en Sport

Voor paralympische sporters is het cruciaal om hun visuele beperkingen goed te begrijpen en samen met trainers en specialisten aanpassingen te maken die hun sportprestaties ondersteunen. Dit kan betekenen dat ze:

• trainen met aangepaste visuele cues
• extra contrast gebruiken in hun sportomgeving 
• trainen in een rustige / prikkelarme omgeving
• specifieke strategieën ontwikkelen om hun CVI te compenseren

Daarnaast is het belangrijk dat sporters en hun begeleiding goed op de hoogte zijn van de nieuwste inzichten en behandelingsmogelijkheden. Omdat het onderzoek naar CVI nog in ontwikkeling is, kunnen steeds nieuwe methoden en hulpmiddelen beschikbaar komen die de sporter helpen optimaal te presteren.

Door bewustwording en gerichte aanpassingen kunnen sporters met CVI hun potentieel maximaal benutten en blijven presteren op het hoogste niveau, zowel binnen als buiten de sportarena. Sporters met CVI hebben recht op begeleiding vanuit Bartiméus en Visio. De ambulant begeleiders, mobiliteitstrainers en sportdocenten kunnen begeleidingsadviezen geven, ook op locatie. 

Praktische tips voor coaches en sporters

Om sporters met CVI optimaal te ondersteunen, is het belangrijk dat coaches en begeleiders zich bewust zijn van de visuele uitdagingen en hierop inspelen. 

Enkele praktische tips (zie ook de door bartimeus ontwikkelde factsheet):

• Houd rekening met visuele prikkels: Verminder  afleiding door rustige, goed gestructureerde trainingsomgevingen te creëren. Gebruik hoog contrast en vermijd drukke achtergronden.
• Zet verbale instructie bewust in: Omdat kijken alleen al veel inspanning kost, is het soms beter om de instructie verbaal/tactiel en visueel uit elkaar te halen. Dus vooraf de ruimte bekijken, verbale instructie als de sporter niet hoeft te kijken of bewegen en daarna de sporter de beweging uit laten voeren. Visuele aanwijzingen met verbale uitleg en tactiele cues combineren is vaak erg lastig voor sporters met CVI. 
• Optimaliseer verlichting en contrast: Zorg voor voldoende licht zonder verblinding en pas de omgeving aan met contrasterende kleuren om objecten beter zichtbaar te maken.
• Geef extra tijd voor visuele verwerking: Sporters met CVI kunnen trager reageren op visuele prikkels. Plan oefeningen zo dat ze de tijd krijgen om informatie goed te verwerken.
• Gebruik visuele en auditieve hulpmiddelen: Denk digitale hulpmiddelen, een taststok of geluidssignalen om sporters te helpen beter te navigeren en reageren.
• Test en pas de training aan per individu: CVI uit zich bij elke sporter anders. Experimenteer met verschillende methoden en stem de training af op de specifieke behoeften van de sporter.
• Stimuleer zelfredzaamheid en communicatie: Moedig sporters aan om hun beperkingen en behoeften zelf aan te geven en bespreek samen strategieën om optimaal te presteren.
• Blijf op de hoogte van nieuwe ontwikkelingen: De wetenschap rondom CVI evolueert snel. Regelmatige evaluatie en samenwerking met specialisten kan nieuwe mogelijkheden bieden voor training en ondersteuning.

Afbeelding afkomstig van presentatie Florine Pilon